Zabytki

Zabytki

Mimo, że Aleksandrów Kujawski jest niewielkim miastem to jednak może poszczycić się ciekawą historią oraz architekturą związaną zjego interesującymi początkami. Miasto powstało zaledwie przed półtora wiekiem i zbudowane zostało niemal od podstaw. Na szczególną uwagę zasługują budynki z przełomu XIX iXX wieku oraz drewniane domy nawiązujące do architektury rosyjskiej. Do najważniejszych zabytków miasta zaliczamy:

1. DWORZEC KOLEJOWY

Największą dumą miasta jest niewątpliwe zespół dworca kolejowego, mówiący wiele oprzeszłości miast izwiązany wsposób nierozerwalny zhistoryczną genezą miejscowości. Stanowi też jeden zelementów dziedzictwa kulturowego, kształtujący świadomość ipamięć historyczną mieszkańców miasta i regionu. Jego niepowtarzalność związana jest zfunkcjami, które spełniał znajdując się na rosyjsko-pruskiej stacji granicznej.

Pierwotny budynek dworca wAleksandrowie wzniesiony wlatach 1860-1862 był znacznie mniej okazały niż dziś. Mimo to, wjego wnętrzu znalazły się pomieszczenia przeznaczone na biuro ruchu drogi żelaznej, stacja telegrafu międzynarodowego, sala rewizji celnych, urząd pocztowy, atakże bufety, wygodna poczekalnia oraz pokoje gościnne. Wniespełna dwa miesiące po oddaniu nowej linii kolejowej wKrólestwie Polskim wybuchło powstanie styczniowe. Dworzec aleksandrowski stał się mimowolnym świadkiem jednego znajważniejszych sukcesów dyplomatycznych rządu powstańczego. Wlutym 1863 r. zaangażowani wpowstańczą konspiracjęJan Karłowiczoraz pracownik komory celnejKonstanty Adamowiczprzejęli na stacji wAleksandrowie tekst tajnej korespondencji dyplomatycznej mówiącej ozawarciu przez Rosję iPrusy układu owspółdziałaniu przeciwko polskiemu powstaniu. Publikacja dokumentu przez Rząd Narodowy okazała się dużym sukcesem propagandowym, kompromitującym Prusy iRosję na arenie międzynarodowej.

Niezwykle okazały wygląd budynek zawdzięcza wizycie caraAleksandra II. Istniejący klasycystyczny gmach dworca rozbudowano wstylu neorenesansu francuskiego iluksusowo wyposażono dla potrzeb cara ijego dworu. Powstało wówczas okazałe południowe skrzydło.
W północnym zaś umieszczono reprezentacyjne „apartamenty dworskie” czyli komnaty dla dostojnych gości tzw. „carskie pokoje” charakterystyczne dla dworców pierwszej klasy. Wdniu4 września 1879 r.w apartamentach tych car przyjął cesarza niemieckiegoWilhelma I. Niezależnie od tego wydarzenia stacja kolejowa funkcjonowała jako bardzo ważny „port lądowy" na granicy Królestwa Polskiego iRosji z Prusami. Dysponowała luksusową obsługą pasażerów oraz była miejscem, przez które przewożono wielkie ilości towarów. Wokresie międzywojennym zlikwidowano granicę państwową adworzec stracił na swym znaczeniu, stając się prowincjonalnym przystankiem kolejowym.

Wspaniała architektura budowli już od dawana stanowiła inspirację dla miejscowych artystów takich jak Edward Stachura czy Maria Danilewicz Zielińska. Obecnie miasto stara się przywrócić dawną świetność budynku poprzez organizowanie licznych imprez kulturalnych oraz sportowych w pomieszczeniach dworcowych.

2.UKRAIŃSKI CMENTARZ WOJSKOWY

Do rejestru zabytków 7 czerwca 1995 roku wpisano Ukraiński Cmentarz Wojskowy położony przy ul. Narutowicza. Początki cmentarza ukraińskich żołnierzy sięgają 1921r. Wówczas grupa oficerów zorganizowała wobozie internowanych Ukraińców “Dzień Pamięci” iza zebrane pieniądze uporządkowano cmentarz żołnierski, ogrodzono teren, ana środku usypano kurhan, na którym stanął czarny zaporoski krzyż. Cmentarz poświęcono we wrześniu 1921 roku z udziałem żołnierzy, przedstawicieli miejscowych władz świeckich iduchownych oraz aleksandrowskiego społeczeństwa. Wokresie międzywojennym cmentarzem opiekowali się członkowie aleksandrowskiego itoruńskiego oddziału Ukraińskiego Centralnego Komitetu – najliczniejszej organizacji emigracyjnej. “Kozacka Mogiła” stała się swoistym “Grobem Nieznanego Żołnierza” dla ukraińskich emigrantów. Po 1945r. zapomniana iopuszczona nekropolia stopniowo niszczała. Czas zacierał ślady cmentarza wludzkiej pamięci, awładze milcząco akceptowały taki stan rzeczy. “Kozacka Mogiła” jednak nie umarła.

Z inicjatywy iza sprawą dra Emiliana Wiszki ipłk. Szymona Smetany przy wsparciu aleksandrowskich społeczników oraz władz samorządowych wiosną 1991 r. rozpoczęto przygotowania do odbudowy cmentarza. Remontując cmentarz pozostawiono ocalałe betonowe słupki ztryzubami i zachowanymi fragmentami drutu kolczastego zogrodzenia. Na nowej płycie zachowano dawny napis ikrój czcionki. Prace przebiegały wkilku etapach. W kwietniu 1992r. przeprowadzono rekonesans, wlistopadzie część robót, awiosną następnego roku pozostałe prace.

Uroczystość poświęcenia odrestaurowanego cmentarza odbyła się w dniu 12 czerwca 1993 roku. Ekumeniczne nabożeństwo wintencji pochowanych żołnierzy odprawili wspólnie duchowni prawosławni, katoliccy, grekokatoliccy i protestanccy. Na zakończenie uroczystości przy dźwiękach “Kiedyście umierali” złożono na cmentarzu wieńce ikwiaty. Warto zwrócić uwagę, że aleksandrowską nekropolię Ukraińców odrestaurowano wspólnymi siłami na rok przed podpisaniem odpowiedniej umowy polsko-ukraińskiej oochronie miejsc pamięci spoczynku ofiar wojny irepresji z21 marca 1994 roku. Przedwojenna tradycja wspólnych modlitw i składania kwiatów na grobach ukraińskich strzelców przetrwała. Od 1993 roku przy “Kozackiej Mogile” wkażdą pierwszą sobotę czerwca spotykają się ludzie różnych kultur ijęzyków, wyznawcy różnych religii, ludzie różnych kościołów.

3. PAŁAC TROJANOWSKICH

Niewątpliwe atrakcją turystyczną Aleksandrowa Kujawskiego jest Pałac Trojanowskich wybudowany na Białych Błotach na wzór willi położonej na wysepce jeziora Leman wpobliżu Alp. Obecnie budynek należy do Zespołu Szkół nr 1 Centrum Kształcenia Praktycznego przy ulicy Wyspiańskiego. Pałacyk stoi w malowniczym parku, wktórym znajduje się 11 dębów uznawanych za pomniki przyrody. Atrakcyjne położenie zespołu parkowo-pałacowego zdala od centrum miasta oraz ciekawa roślinność sprzyja rodzinnym spacerom.

4. KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. PRZEMIENIENIA PAŃSKIEGO

Na szczególną uwagę zasługuje również Kościół Parafialny pw. Przemienienia Pańskiego, zbudowany wlatach 1896-1905 wstylu neogotyckim. Kościół początkowo był kaplicą wzniesioną przez kolejarzy przy stacji granicznej ikomorze celnej. Wroku 1905 świątynie rozbudowano do stanu obecnego. Do roku 1918 była kościołem filialnym parafii Służewo. Na głównej ścianie prezbiterium wisi obraz włoskiego malarza Michała Anioła Palloniego zXVII wieku, przedstawiający Chrystusa ukrzyżowanego iMarię Magdalenę. W1969 roku zbudowano trzy nowe ołtarze oraz dano nowy wystrój prezbiterium.

5. KOLEGIUM KUJAWSKIE SALEZJANÓW

Na ulicy Chopina wyróżnia się budynek dawnego kolegium Salezjanów zlat 1913-1916 i1927. Dzięki księdzu Szczygłowskiemu zmieniono początkowe plany utworzenia wbudynku sal zebrań, zabaw iczytelni atakże remizy strażackiej. Budynek przebudowano tak aby umieścić wnim szkołę. Prace budowlane przerwała jednak Iwojna światowa. Po zajęciu miasta przez wojska niemieckie wykończono gmach izorganizowano wnim gospodę żołnierską. W1916 roku pozwolono na otworzenie wczęści budynku szkoły średniej pn. "Szkoła Realna Polskiej Macierzy Szkolnej". W1919 roku wefekcie działań kurii włocławskiej oraz ks. Szczygłowskiego do Aleksandrowa przyjechali salezjanie, którym powierzono prowadzenie szkoły. W1920 roku wbudynku istniał szpital wojskowy. Rok później powstała szkoła, która stała się jedyną wpowiecie szkołą średnią o profilu humanistycznym. W1923 w"Rzeczpospolitej" napisano: "Przeciw bolszewizmowi, dobierającemu się do naszego ducha narodowego...posiadamy antidotum, To antidotum, to - szkoła, prawdziwie polska, ojczyźnianym i religijnym owinięta duchem. Oto strzela wniebo nowy Krzemieniec. Aleksandrów Kujawski jego miano..." 26 czerwca 1927 roku odbyło sie uroczyste poświęcenie, którego dokonałprymas Polski kardynał August Hlond, późniejszy patron szkoły.

W czasie II wojny światowej Budynek Kolegium był siedzibą szkoły żandarmerii niemieckiej. 15 października gestapo aresztowało i rozstrzelało pięciu Salezjanów za szkoły, wśród nich był także dyrektor ks. Franciszka Malorny. Wiosną 1945 roku dzięki staraniom ks. Mieczysława Szczęsnego ponownie uruchomiono szkołę. Wroku 1955 władze komunistyczne zlikwidowały szkołę. Dopiero w1991 roku Salezjanie ponownie otworzyli placówkę. Od tego momentu szkoła istnieje jako Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Salezjańskiego im. Kardynała Augusta Hlonda. Rok później utworzono Prywatną Szkołę Podstawową Towarzystwa Salezjańskiego im. św. Dominika Savio, którą zamknięto wroku 2005. Kolejnym etapem było utworzenie Publicznego Gimnazjum Towarzystwa Salezjańskiego. 27 września 2002 rokuKs. Generał Pascual Chavezodwiedził Szkołę wAleksandrowie wcelu poświęcenia pomnika swojego poprzednika św. Jana Bosko. Na jesieni 2004 roku Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Salezjańskiego zostało przekształcone wZespół Szkół Salezjańskich.

ALEKSANDRÓW KUJAWSKI - MIASTO PAMIĘCI NARODOWEJ

Aleksandrów Kujawski otrzymał tytuł "Miasta Pamięci Narodowej" podczas obchodów 80-lecia Lotnictwa Polskiego wdniach 11-13 września 1998 roku. Wmieście znajduje się Pomnik Lotników Polskich oraz tablica poświęcona martyrologii Lotników. Pomnik wybudowano zinicjatywy Stowarzyszenia Lotników Polskich wWarszawie iwarszawskiego Klubu Seniorów Lotnictwa. Odsłonięcie i poświęcenie pomnika nastąpiło 29 września 1996 roku. Pomnik stoi na placu niedaleko budynku poczty - przełom XIX iXX wieku.

INNE MIEJSCA GODNE UWAGI:

• Wieża Ciśnieńz 1895 roku

• Dom pracowników kolei nr 1, ul. Wojska Polskiego 8 z 1893-1895 roku - dawny dom kolejarzy stacji granicznej

• Willa "Radwan"zok. 1880 roku przy ul. Wojska Polskiego - budynek przed 1939 rokiem pełnił funkcję hotelu iekskluzywnej restauracji. Po 1945 roku otrzymał funkcję gastronomiczną.

• Willa "Maria"zpocz. XX wieku

• Dom przy ul. Narutowicza 43 i43a- dom zroku 1901-1904 roku – dawny posterunek graniczny icelna stacja drożna

• Dom Marii Danilewicz Zielińskiej-ul. Chopina

• Dom Edwarda Stachury, Łazieniec, gm. Aleksandrów Kuj.

• Kaplica Prawosławna pw. Aleksandra Newskiego, ul. Wojska Polskiego

• Budynek klasztorny zgromadzenia Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia NMPz 1880 roku, ul. Wojska Polskiego 9

• Plac 3 Maja, ul. Chopina

• Park Miejski, ul. Parkowa

• Park im. Jana Pawła IIzdrugiej połowy XIX wieku przy ulicy Wojska Polskiego iulicy Dworcowej – kompozycyjnie związany zzespołem dworca kolejowego iukładem zieleni przy ulicy Słowackiego. Układ kompozycyjny uległ pewnemu przekształceniu, zachował się jednak bogaty starodrzew.

• Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna "Świerczyna"oraz okolice rzeczki Tążyny

• Aleksandrowska Izba Historyczna, ul. Wojska Polskiego – wmuzeum zgromadzono pamiątki związane zkrótką, ale bardzo ciekawą historią miasta

Nekropolie:

• cmentarz prawosławnyzałożony wdrugiej poł. XIX w., ul. Wspólna
• cmentarz parafialnyzzabytkowa kapliczką oraz licznymi starymi grobowcami przy ul. Chopina

Opracowanie tekstów do części dot. zabytków na podstawie:

CMENTARZ UKRAIŃSKI- dr Andrzej Cieśla, Powrót do tradycji. Odbudowa cmentarza ukraińskiego wAleksandrowie Kuj., "Puls Aleksandrowa" - dodatek specjalny, 31.05.2003

DWORZEC KOLEJOWY WALEKSANDROWIE KUJAWSKIM- dr Tomasz Krzemiński, Zdziejów dworca kolejowego wAleksandrowie Kujawskim, "Puls Aleksandrowa" - dodatek specjalny, 03.12.2005

KOLEGIUM KUJAWSKIE SALEZJANÓW WALEKSANDROWIE KUJAWSKIM -ks. Antoni Balcerzak,
"Puls Aleksandrowa" - dodatek specjalny, 03.12.2005